Wobec coraz większej liczby osób stosujących Duphaston, jak sądzimy błędnie, przedstawiamy kilka poniższych uwag ku przestrodze i do przemyślenia.

Duphaston jest syntetycznym analogiem progesteronu, tzn. działa w cyklu kobiecym jak żeński hormon ciałka żółtego – progesteron. Dlatego najpierw przypomnijmy podstawowe dane o progesteronie.

1. Progesteron jest kluczowym hormonem dla ciąży: przygotowuje narząd rodny do zapłodnienia, a następnie implantacji zarodka, oraz nadzoruje powstanie warunków do rozwoju płodu, łożyska i błon płodowych.
2. W fazie przedowulacyjnej cyklu wydzielanie progesteronu jest śladowe. Jednak nieznaczny wzrost stężenia tuż przed owulacją jest niezbędny do wystąpienia piku LH (wyrzutu LH) i jajeczkowania, chociaż rola progesteronu w tym procesie jest niejasna.
3. Po jajeczkowaniu wydzielanie progesteronu znacznie się zwiększa, dochodząc do około 50 mg dziennie w połowie fazy poowulacyjnej (5-8 dnia fazy lutealnej). Podczas ciąży dochodzi do 250 mg dziennie.
4. Działanie progesteronu w obrębie narządu rodnego po jajeczkowaniu:
   1. wywołuje przemiany wydzielnicze w błonie śluzowej macicy (endometrium) umożliwiając implantację zarodka (obniżony poziom progesteronu powoduje niewydolność wydzielniczą endometrium, która utrudnia zagnieżdżenie i prawidłowy rozwój zarodka, prowadząc do poronień nawykowych, samoistnych),
   2. znosi działanie estrogenów na gruczoły szyjki macicy prowadząc do gęstnienia śluzu i zaczopowania szyjki macicy (co uniemożliwia wejście plemników)
   3. w jajowodach zwiększa czynność wydzielniczą nabłonka zapewniając odżywianie dzielącego się zarodka przed implantacją,
   4. blokuje owulację (po owulacji wzrasta poziom progesteronu, by uniemożliwić kolejne jajeczkowanie; niski poziom sprzyja owulacji),
   5. zwiększa stężenie wapnia na powierzchni komórki jajowej, co jest istotne w procesie zapłodnienia bo ułatwia plemnikom wnikanie do komórki jajowej.
5. Działania ogólnoustrojowe progesteronu po jajeczkowaniu:
   1. podwyższa temperaturę ciała,
   2. pobudza oddychanie,
   3. wzmaga wydzielanie moczu,
   4. obniża nastrój,
   5. wzmacnia pamięć wzrokową.
6. Biologiczną siłę progesteronu i jego pochodnych ocenia się dwoma parametrami:
   • zdolnością do wydzielniczego przekształcania endometrium (śluzówki macicy),
   • zdolnością do hamowania owulacji.
7. Oznaczanie stężenia progesteronu w surowicy krwi wykonuje się w celu oceny czynności ciałka żółtego w cyklu miesiączkowym. Większość autorów przyjmuje, że stężenie to powinno przekraczać 10-12 µg/l w połowie fazy lutealnej. W ciąży, po przejęciu funkcji całka żółtego przez łożysko, stężenie progesteronu systematycznie wzrasta osiągając w terminie porodu wartość 150 µg/l.
8. Występują dwie podstawowe nieprawidłowości wynikające z niedoboru progesteronu najczęściej związanego z niewydolnością ciałka żółtego:
   • niepłodność,
   • poronienie nawykowe i zagrażające.
9. Leczenie niewydolności ciałka żółtego polega na podawaniu zastępczym progesteronu lub progestagenów (np. Duphastonu) w fazie lutealnej cyklu.

1. Duphaston to lek hormonalny, którego substancją czynną jest dydrogesteron, syntetyczny analog progesteronu (1 tabletka zawiera 10 mg dydrogesteronu).
2. Charakteryzuje się mniejszą liczbą działań ubocznych niż inne leki hormonalne. Nie wpływa m.in. na masę ciała, ciśnienie tętnicze krwi.
3. Podstawowe, wybiórcze działanie Duphastonu:
   1. wspomaga działanie progesteronu, jakby podnosi jego poziom,
   2. wywołuje przemianę wydzielniczą śluzówki macicy (endometrium). Ułatwia więc implantację zarodka w macicy.
4. Dwa działania typowe dla progesteronu nie zachodzą dla Duphastonu:
   1. Duphaston w małej dawce nie powoduje zahamowania owulacji, powinien być jednak podawany przy planowanej ciąży dopiero po stwierdzeniu jajeczkowania, aby nie utrudniać zapłodnienia. Ustalono jednak, że blokowanie owulacji następuje przy dawce przekraczającej 30 mg na dobę [patrz artykuł J. Tomaszewskiego i W. Baranowskiego].
   2. Duphaston nie ma działania termogennego (nie podwyższa temperatury ciała).
5. Obserwacje wykresów temperatury dostępnych w programie „28dni” zdają się jednak wskazywać na podnoszenie temperatury mimo niskich dawek Duphastonu.
6. Mamy do czynienia z dwoma podstawowymi sytuacjami, w których stosuje się Duphaston:
   1. dochodzi do owulacji ale występuje niewydolność ciałka żółtego,
   2. nie dochodzi do owulacji.
7. Są to sytuacje wymagające właściwego zdiagnozowania przyczyn niepłodności (czyli ustalenia czy jest to niewydolność ciałka żółtego czy brak owulacji). Dopiero wówczas można stosować odpowiednie dawkowanie Duphastonu.
   1. Na wykresie temperatury mamy skok temperatury a faza lutealna ma właściwą długość (10-16 dni), jednak pomiar stężenia progesteronu wykazywał w poprzednich cyklach niskie wartości w połowie fazy lutealnej; a temperatura narastała powoli. USG potwierdziło wystąpienie owulacji. Mamy więc do czynienia z niewydolnością ciałka żółtego.
   • Wówczas można wspomóc działanie ciałka żółtego przez dostarczenie dodatkowego analogu progesteronu (czyli Duphastonu) zaraz PO owulacji (przez okres 10 dni). Wspomaga to działanie naturalnego progesteronu wpisując się dobrze w naturalny przebieg cyklu miesiączkowego.
   • W praktyce (przy braku monitoringu USG), wobec niepewności czy owulacja nastąpiła w dniu skoku temperatury, zalecane jest podanie Duphastonu dwa dni po skoku (nawet w cyklu 28-dniowym nie musi to być dzień 16!).
   1. Na wykresie temperatury mamy skok temperatury ale faza lutealna jest zbyt krótka (poniżej 10 dni); pomiar stężenia progesteronu wykazywał w poprzednich cyklach niskie wartości w połowie fazy lutealnej. USG potwierdziło wystąpienie owulacji. Mamy więc do czynienia z niewydolnością ciałka żółtego.
   • Wspomaganie lekiem – jak w poprzednim punkcie.
   1. Mamy do czynienia ze skróconą fazą lutealną (poniżej 10 dni) i brakiem owulacji.
   • Można wówczas sprowokować wyrzut LH (uruchamiający owulację) poprzez podanie Duphastonu na trzy dni PRZED skokiem temperatury po kilkudniowym rozwoju objawu śluzu (w cyklach 28-dniowych owulacja wcale nie będzie 14 dnia cyklu, a więc podawanie leku 11 dnia jest zbyt wczesne!). Konieczna jest diagnostyka USG a nie automatyzm działania, nie rutynowe przepisanie leku. Przecież nie wiadomo, kiedy może nastąpić owulacja!
   • UWAGA – Ta terapia wymaga niestandardowego podejścia przy cyklach nietypowych lub długich. Podanie Duphastonu zbyt wcześnie, np. na dwa tygodnie przed owulacją może tylko zaszkodzić. Złe zastosowanie leku wprowadza dodatkowe zaburzenia cyklu (rozregulowuje naturalny cykl kobiecy), a więc nie ma żadnego działania leczniczego.
8. Rozsądne zasady postępowania przed zastosowaniem Duphastonu:
   1. przez 6 miesięcy prowadzić obserwacje temperatury,
   2. prowadzić monitoring USG,
   3. badać poziom progesteronu w połowie fazy lutealnej.
9. Należy pamiętać, że stosowanie Duphastonu jest leczeniem objawów a nie przyczyn. W ramach leczenia przyczyn można stosować magnez i witaminę B6.
10. Należy pamiętać, że dawkowanie musi być dostosowane (zależeć) do faz w cyklu. Dane podane w ulotce reklamowej Duphastonu dotyczą standardowego cyklu 28-dniowego i nie mogą być stosowane rutynowo w każdym cyklu, a tym bardziej w cyklach nietypowych. Należy je „przeliczyć” dostosowując do danego cyklu według zasad:
    1. jeśli mowa o „11 dniu”, to należy przez to rozumieć „3 dni przed owulacją”, a praktycznie „przed dniem skoku po kilkudniowym rozwoju śluzu”,
    2. jeśli mowa o „14 dniu”, to należy przez to rozumieć „dzień owulacji” a praktycznie „dzień skoku”,
    3. jeśli mowa o „16 dniu”, to należy przez to rozumieć „2 dni po owulacji” a praktycznie „2 dni po dniu skoku”.
11. Rutynowe stosowanie leku od 16 dnia cyklu obserwowane u Pań w programie „28dni” jest właściwe TYLKO przy cyklach 28 dniowych, w których owulacja nastąpiła w 14 dniu cyklu (wówczas 16 dzień wypada dwa dni po owulacji!). A przecież nikt nie wie jak długi będzie dany cykl i kiedy rzeczywiście wystąpi owulacja. Wydaje się, że podawanie leku od 16 dnia cyklu wynika właśnie z chęci stosowania po owulacji (jak powinno być zrobione), ale przy braku dokładnej wiedzy o dniu owulacji, dla bezpieczeństwa podaje się dwa dni później (dwa dni po skoku temperatury).
    • UWAGA – błędem jest stosowanie leku arbitralnie od 16 dnia cyklu, a więc bez znajomości przypuszczalnego dnia owulacji!
12. Wykaz możliwych działań niepożądanych można znaleźć w artykule J. Tomaszewskiego i W. Baranowskiego.

• artykuł prof. Andrei Genazzaniego z Uniwersytetu w Pizie (http://Solvaypharma.pl/preparaty/dydrogest/public/poronienie01.html)
• ulotka firmowa: http://mamo-tato.pl/item_show.php?s_id=4
• artykuł J. Tomaszewskiego i W. Baranowskiego pt. „Progestageny w hormonalnej terapii zastępczej” w:
• Przegląd Menopauzalny, nr 1 z 2003 r. (w internecie: www.termedia.pl/) (http://mamo-tato.pl/item_show.php?s_id=4)
• Piotr Skałba – Endokrynologia ginekologiczna, PZWL, Warszawa 1998

5 XI 2007 r., 22:45;zbiór: ABC Duphastonu-5.doc