To forma opieki nad dzieckiem, które tymczasowo lub trwale pozbawione jest opieki (pieczy) rodziców własnych. Opieka w ramach rodziny zastępczej to dobrowolny akt opiekuńczy wobec dziecka usankcjonowany postanowieniem sądowym. Do rodziny zastępczej trafić mogą dzieci, których rodzicom została ograniczona lub zawieszona władza rodzicielska. W wielu przypadkach do opieki zastępczej trafiają również dzieci, których rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej. Ograniczenie władzy rodzicielskiej (najczęściej występujące) poprzez umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej skutkuje przeniesieniem na opiekunów zastępczych wszelkich atrybutów bieżącej pieczy (codziennej opieki i troski) nad dzieckiem, natomiast obszar tzw. reprezentacji ustawowej (podejmowanie względem dziecka wszystkich ważnych decyzji życiowych) nadal jest w „rękach” rodziców naturalnych. Podejmując się tej roli trzeba o tym koniecznie pamiętać. Dziecko w naszej rodzinie zastępczej nie jest nasze!!!. Rodzice zastępczy w zastępstwie rodziców biologicznych sprawują bieżącą opiekę nad dzieckiem. Ta forma opieki podlega także kontroli ze strony sądu i ośrodka pomocy społecznej. Na każde dziecko objęte opieką zastępczą państwo przeznacza określone środki finansowe. Ich wysokość uzależniona jest od wieku dziecka, jego stanu zdrowia i podstawy prawnej umieszczenia w opiece zastępczej. Opieka zastępcza powinna trwać tak długo, aż ustaną (skutecznie) przyczyny kryzysu rodziny własnej dziecka będące podstawą do orzeczenia umieszczenia dziecka w opiece poza rodziną własną. Podstawowym zadaniem rodziny zastępczej jest pomaganie dziecku, a nie zastępowanie mu rodziców. Rodzina zastępcza powinna zapewnić dziecku warunki rozwoju i wychowania odpowiednie do jego stanu zdrowia i poziomu rozwoju, w tym: odpowiednie warunki bytowe, możliwości rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego, możliwości zaspokojenia indywidualnych potrzeb dziecka, możliwość właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań oraz odpowiednie warunki do wypoczynku i organizacji czasu wolnego. Ludzie, którzy podejmują się opieki zastępczej z innych niż w/w powody muszą liczyć się z rozczarowaniem. Rodzina zastępcza jest ustawowo zobowiązana do podtrzymywania kontaktów dziecka z jego rodziną generacyjną ( z rodzicami, dziadkami, wujostwem itp.). Oczywiście kontakty te powinny mieć miejsce w sytuacji, gdy są one dla dziecka bezpieczne i celowe. Nie zmienia to jednak faktu, że dzieci w opiece zastępczej nigdy nie będą w sensie prawnym „naszymi” dziećmi.
Ustawa o Pomocy Społecznej obowiązująca od dnia 1 maja 2004 roku rozróżnia kilka rodzajów rodzin zastępczych:
1. spokrewnione z dzieckiem - opiekę nad dzieckiem przejmują dalsi członkowie rodziny np. dziadkowie, wujostwo, itp.
2. niespokrewnione z dzieckiem - opiekę sprawują osoby prawnie obce dla dziecka. W takiej rodzinie może być umieszczonych w tym samym czasie troje dzieci.
3. zawodowe niespokrewnione z dzieckiem: